Znaczenie środka kontrastowego w tomografii komputerowej

Kontrast w Tomografii Komputerowej

Tomografia komputerowa (TK, CT – ang. Computed Tomography) to metoda diagnostyczna, umożliwiająca uzyskanie szczegółowych przekrojowych obrazów narządów i struktur wewnętrznych organizmu. W wielu przypadkach, dla zwiększenia wartości diagnostycznej badania, konieczne jest zastosowanie środka kontrastowego.

Czym jest środek kontrastowy i jaki jest jego cel?

Środek kontrastowy to farmakologiczna substancja chemiczna (na bazie jodu), która po podaniu do organizmu pacjenta powoduje zwiększenie kontrastu pomiędzy poszczególnymi tkankami na obrazach tomograficznych. Dzięki temu możliwa jest bardziej precyzyjna ocena m.in. unaczynienia narządów, wykrycie patologii naczyniowych, guzów nowotworowych czy stanów zapalnych.

Na czym polega zwiększenie kontrastu po podaniu środka kontrastowego?

W kontekście tomografii komputerowej (TK), kontrast oznacza różnicę w „gęstości radiologicznej” między poszczególnymi strukturami – innymi słowy, jak bardzo różnią się one w pochłanianiu promieniowania rentgenowskiego. Im większa ta różnica, tym lepiej lekarz może rozróżnić dane tkanki na obrazie.

Jak działa środek kontrastowy?

Środek kontrastowy pochłania promieniowanie rentgenowskie znacznie silniej niż większość tkanek miękkich organizmu. Po jego podaniu dożylnym krąży on w układzie krwionośnym i przenika do różnych narządów – zwłaszcza tych dobrze unaczynionych, jak wątroba, nerki, mózg, trzustka, płuca, czy też zmiany patologiczne, np. guzy.

Co to oznacza dla obrazu TK?

Na obrazie tomografii komputerowej, obszary zawierające więcej jodu (czyli tam, gdzie dotarł kontrast) są jaśniejsze – mają wyższą gęstość w jednostkach Hounsfielda (HU). Dzięki temu:

naczynia krwionośne są wyraźnie widoczne (angiografia TK),
można ocenić stopień ukrwienia narządów,
łatwiej rozróżnić zdrową tkankę od zmienionej chorobowo (np. guz, stan zapalny, martwica),
można zauważyć przecieki, krwawienia, przetoki.

Jak to działa w praktyce?

Bez kontrastu, guz w wątrobie może mieć podobną gęstość jak otaczająca tkanka – będzie więc niemal „niewidoczny”. Po podaniu kontrastu, zdrowa wątroba ulega równomiernemu wzmocnieniu (rozjaśnieniu), natomiast guz – który ma inne unaczynienie – może wzmocnić się inaczej (np. szybciej, wolniej lub wcale). Ta różnica w „wzmocnieniu kontrastowym” pozwala go zidentyfikować.

Fazy wzmocnienia kontrastowego

Dodatkowo, w TK wykonuje się często skanowanie w kilku tzw. fazach kontrastowych (np. faza tętnicza, żylna, opóźniona), ponieważ różne tkanki i zmiany chorobowe gromadzą kontrast w różnym czasie. To jeszcze bardziej zwiększa precyzję diagnostyczną.

Wskazania do zastosowania kontrastu

Zastosowanie środka kontrastowego w tomografii komputerowej jest szczególnie istotne w diagnostyce:

nowotworów (identyfikacja, ocena stopnia zaawansowania, przerzuty),
chorób naczyniowych (tętniaki, zatory, zakrzepice),
stanów zapalnych (np. ropnie, zapalenie trzustki),
urazów (ocena narządów wewnętrznych po urazie).

Kontrast umożliwia różnicowanie struktur anatomicznych i patologicznych, które bez jego użycia mogą być trudne do zróżnicowania.

Podanie dożylne odbywa się najczęściej poprzez wkłucie obwodowe (wenflon), a podawanie jest kontrolowane przez automatyczny iniektor.

Eliminacja środka kontrastowego z organizmu

Podany dożylnie środek kontrastowy jest metabolizowany w bardzo ograniczonym stopniu i eliminowany z organizmu niemal w całości przez nerki, z moczem. U pacjentów z prawidłową funkcją nerek czas całkowitego wydalenia wynosi zazwyczaj do 24 godzin. W przypadku zaburzeń czynności nerek, proces ten może być wydłużony.

Aby przyspieszyć eliminację kontrastu i zminimalizować ryzyko powikłań nerkowych, zaleca się zwiększenie podaży płynów doustnych po badaniu (najlepiej woda lub słabe napary).

Bezpieczeństwo stosowania środka kontrastowego

Nowoczesne środki kontrastowe stosowane w tomografii komputerowej są z reguły dobrze tolerowane. Reakcje niepożądane występują rzadko, a jeśli już się pojawią, najczęściej mają charakter łagodny (np. przemijające uczucie ciepła, metaliczny smak w ustach, nudności).

Istnieją jednak pewne przeciwwskazania względne, takie jak:

nadwrażliwość lub uczulenie na jod,
niewydolność nerek,
nadczynność tarczycy.

Dlatego przed badaniem zawsze przeprowadzany jest szczegółowy wywiad medyczny oraz oznaczana jest kreatynina i eGFR.

Podsumowując zastosowanie środka kontrastowego w tomografii komputerowej znacząco zwiększa jakość i precyzję diagnostyki obrazowej. Pozwala na wykrycie zmian, które mogłyby pozostać niezauważone w badaniu bez kontrastu. Procedura jest bezpieczna, szybka i dobrze tolerowana przez większość pacjentów. Kluczowe znaczenie ma odpowiednie nawodnienie organizmu po badaniu, co wspiera eliminację kontrastu przez nerki i zapobiega ewentualnym powikłaniom.

Autor: Patrycja Pałaszewska

Bibliografia :

Brenner DJ, Hall EJ. Computed tomography—an increasing source of radiation exposure. N Engl J Med. 2007;357(22):2277–2284. doi:10.1056/NEJMra072149
European Society of Urogenital Radiology (ESUR). ESUR Guidelines on Contrast Media Version 10.0. 2018 [aktualizacja 2023; dostęp 2025-04-18]. Dostępne na: https://www.esur.org
American College of Radiology (ACR). ACR Manual on Contrast Media. Version 2023. [Internet]. Reston (VA): ACR; 2023 [dostęp 2025-04-18]. Dostępne na: https://www.acr.org/Clinical-Resources/Contrast-Manual
Bideau M, Matsumoto JM, Boland B, Glockner JF. Contrast agents in CT: Principles and clinical applications. Radiol Clin North Am. 2020;58(2):241–256. doi:10.1016/j.rcl.2019.10.003
Haaga JR, Boll DT. Computed Tomography: Physical Principles, Clinical Applications, and Quality Control. 5th ed. Philadelphia: Elsevier; 2016.
Kowalczyk M. Diagnostyka obrazowa – tomografia komputerowa z zastosowaniem środka kontrastowego. Forum Med Rodz. 2018;12(3):160–166.
Szumowski J, Brzewski M, Walecki J, red. Radiologia i diagnostyka obrazowa. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; wyd. ostatnie.